درآستانه اقتدار آغاز جنگ علیه جمهورى اسلامى ایران و حمله به دولتى که هنوز کاملاًمستقر نشده و ساختار جدید آن به طور کامل سمت و سوى خود را بازنیافته فشار بسیار زیادى به جمهورى اسلامى وارد ساخت.
در این میان، مهم ترین مسأله در هم ریختگى نیروهاى مسلح سنتى و عدم انسجام نیروهاى نظامى انقلابى (سپاه و بسیج) بود که این امکان را براى دشمن فراهم کرد تا به فکر حمله به کشورمان بیفتد. با این ، وجود دو عامل اساسى مانع از آسیب دیدن نظام جمهورى اسلامى شد: نخست، انگیزه انقلابى مردم و دوم، رهبرى مقتدر و شایسته حضرت امام خمینى رضوان الله تعالى علیه.این عوامل علاوه بر غلبه بر وضع انفعالى و آزادسازى مناطق اشغالى، در دوره تنبیه متجاوز و همچنین تا پایان جنگ در مهار بحران ها و حوادث بزرگ کارساز بودند. در حالى که بخش هاى وسیعى از سرزمین ایران بویژه مناطق نفت خیز که شاهرگ اقتصادى کشور به شمار مى رفتند در اشغال دشمن قرار داشتند، نظام انقلابى براى حفظ و تثبیت خود و نیز حفظ مشروعیت انقلابى، باید کارآمدى خود را در اداره و حل جنگ نشان مى داد. در غیر این صورت و نیز چنانچه قادر به آزادسازى سرزمین ها نمى بود، باید در سازش دیپلماتیک علاوه بر تن دادن به شروط دشمن، خود نیز قدرت را واگذار کرده و از آرمان هاى انقلابى عدول مى کرد. در این راستا، عدم تطابق هدف هاى رئیس جمهورى مخلوع وقت (بنى صدر) با افکار عمومى برترى نظامى در صحنه جنگ را با مشکل جدى مواجه ساخته بود. با وجود این وضع روانه شدن نیروهاى مردمى به جبهه، در ابتدا توانست از پیشروى بیشتر عراقى ها جلوگیرى کند. کارآمدى این نیروها به اندازه اى بود که توانست دشمن را تا ?? روز، از دستیابى به خرمشهر ناکام بگذارد و از تسلط کامل ارتش عراق بر آبادان جلوگیرى کند. بحران هاى داخلى پس از شکست عملیات کلاسیک به رهبرى بنى صدر، رئیس جمهور وقت جنگ را از جبهه ها به داخل کشور کشاند. اتحاد وى با گروهک تروریستى منافقین، موجب تشدید درگیرى منافقین علیه مردم و سران نظام اسلامى شد که شهادت بسیارى از مردم کوچه و بازار و همچنین شمارى از برجسته ترین نیروهاى انقلابى همچون آیت الله بهشتى، حجت الاسلام والمسلمین باهنر و شهید رجایى را در پى داشت. در این وضع، جبهه هاى جنگ دومین هدف ملى به شمار مى رفت، نظام سیاسى که موجودیت خود را از ناحیه دشمن بیرونى در خطر مى دید، نخست باید خود را از تعرض دشمن داخلى نجات داده و حفظ مى کرد. بنابراین، با عزل بنى صدر از قدرت بحران فروکش کرد و امکان رویکرد مجدد به مسأله جنگ فراهم شد. با این تفاوت که این بار، با یکپارچگى و امکان نیروهاى انقلابى براى ایفاى نقش در صحنه نبرد، زمینه بیرون راندن ارتش عراق بیش از پیش فراهم شد. شروع سلسله عملیات موفق موسوم به «طرح کربلا» در شرایط جدید، سپاه و بسیج در کانون تصمیم گیرى و اقدام حضور یافتند و با بهره مندى از توان ارتش، دور جدیدى از عملیات نظامى را طراحى کردند و قرارگاه مشترک ارتش و سپاه، سلسله عملیات «طرح کربلا» را به اجرا گذاشت. هنوز? ماه از ماجراى خرداد ???? (بحران داخلى) نگذشته بود که عملیات ثامن الائمه (ع) در ? مهر ???? در محور آبادان و با هدف شکستن محاصره این شهر، با موفقیت کامل انجام شد. این پیروزى که بیش از هر چیز، مرهون روش جدید در جنگ بود و با اتکا به روش هاى مردمى انجام شده بود و همچنین وحدت و همدلى نیروهاى مسلح در آن نقش داشت،زنگ خطر جدى براى ارتش عراق به شمار مى رفت. پس از این عملیات نیروهاى خودى بدون از دست دادن زمان و با جمع کردن نیرو و تجهیزات، عملیات دوم را با نام «طریق القدس» در محور بستان و در ? آذر ???? انجام دادند. مهم ترین ویژگى این عملیات، گذاشتن فلش حمله از زمین هاى رملى بود که دشمن براساس روش کلاسیک، امکان حمله از این محور را منتفى مى دانست اما چنین شد و با آزاد شدن شهر بستان، پیروزى بزرگ دیگرى به دست آمد. این موفقیت، فرماندهان ارتش و سپاه را بر آن داشت که به اجراى عملیات ادامه دهند و از شوک وارد شده به دشمن به گونه اى شایسته بهره بردارى کنند. از این رو، در ? ماه، سپاه تلاش زیادى براى افزایش تیپ ها و لشکرهاى خود به کار بست تا نبرد بعدى، بزرگ تر از عملیات گذشته طراحى و اجرا شود. بویژه آن که پیروزى هاى قبلى، موجب افزایش روحیه و تجربه نیروها شده بود. بدین سان، فرماندهان مصمم شدند در اسفندماه ،???? عملیات دیگرى را آغاز کنند؛ اما پیشدستى عراق و حمله به «چزابه» موجب به تعویق افتادن زمان عملیات شد. حمله عراق چنان سنگین و ادامه دار بود که احتمال لغو عملیات نیز مى رفت. اما استقامت نیروها و فرماندهان موجب شد، حمله عراق مهار شود و بدین ترتیب، عملیات فتح المبین در فروردین ???? و همزمان با نخستین روزهاى عید نوروز آغاز شد. عملیات فتح المبین در مقایسه با عملیات قبلى (طریق القدس) از وسعت بیشتر و هدف هاى مهم ترى برخوردار بود. همچنین، براى این عملیات نیرو و امکانات بسیار بیشترى فراهم شده بود. در مجموع، رزمندگان اسلام پس از هشت روز نبرد، با دستیابى به هدف هاى مورد نظر، به بزرگ ترین پیروزى جنگ دست یافتند. شوق و شور ناشى از این فتح بزرگ نظامى، تمام کشور را فرا گرفت و امام خمینى (ره) این حماسه بزرگ را «فتح الفتوح» نامیدند و متواضعانه فرمودند: «من بر دست و بازوى رزمندگان بوسه مى زنم و بر این بوسه افتخار مى کنم» فتح الفتوح مقدمه آزادى خرمشهر پس از عملیات فتح المبین، یک گام دیگر تا آزادسازى کامل مناطق استراتژیک ایران باقى مانده بود و آن، آزادى خرمشهر به عنوان نماد توازن سیاسى ـ نظامى بود که بدین ترتیب، استراتژى عراق و متحدان بین المللى و منطقه اى آن به طور کامل به شکست مى انجامید و اراده دینى و ملى ملت ایران در سخت ترین شرایط تاریخى (که در دوران معاصر نظیر نداشت) تحقق مى یافت. بدین ترتیب، عملیات بیت المقدس با هدف آزادسازى خرمشهر در ?? اردیبهشت ???? تنها ?? روز پس از عملیات فتح المبین آغاز شد. اما حساسیت و اهمیت هدف هاى ایران و عراق در این منطقه موجب شد که عملیات به مدت ?? روز به درازا بکشد. ولى در نهایت رزمندگان اسلام، در حالى که در شرایط بسیار دشوار آب و هوایى (گرماى سخت جنوب) مى جنگیدند، در اوج اقتدار، خرمشهر را آزاد کردند. عملیات بیت المقدس از نظر توان ارتش عراق، وسعت منطقه درگیرى و نیز موانع بسیار، چنان بزرگ و شگفت انگیز بود که امام خمینى (ره) هشتم خرداد ???? فرمودند: «فتح خرمشهر یک مسأله عادى نبود، این که ?? تا ?? هزار نفر به صف براى اسارت بیایند و تسلیم شوند مسأله عادى نیست، بلکه مافوق طبیعت است.» تغییر موازنه به نفع جمهورى اسلامى ایران پیروزى هاى دوران آزادسازى که در چهار عملیات و در مدت ? ماه تحقق یافت، موازنه نظامى ـ سیاسى را به نفع ایران تغییر داد. مهم تر از آن چند عملیات این دوره، یکى پس از دیگرى از جنبه نیروى انسانى و یگان هاى درگیر و همچنین گستره جغرافیایى، دامنه وسیع ترى یافت و نتایج هر کدام از آنها، ضمن آن که هدف هاى دیگرى را تکمیل مى کرد، به طور مستقل، نیز از اهمیت ویژه اى برخوردار بود. همچنین، تسلسل عملیات موسوم به «کربلا» به گونه اى طراحى شد که هدف هاى اساسى و کلان را دنبال کند. عمده ترین این هدف ها عبارتند از: آزادسازى مناطق اشغالى و انهدام ارتش عراق؛ که پس از پایان دوره آزادسازى تقریباً به طور کامل تحقق یافت. سرزمین هاى اشغالى جنوب کشور که مهم ترین برگ برنده عراق به شمار مى رفت، کاملاً آزاد شد. در عملیات فتح المبین و بیت المقدس ?? هزارتن از نیروهاى عراق به اسارت رزمندگان اسلام درآمدند. همچنین، تنها در عملیات بیت المقدس ?? هزار تن از آنها کشته شدند. علاوه بر این، در این دو عملیات، ??? دستگاه تانک و نفربر، ?? فروند هواپیما و ?? قبضه توپ از ارتش عراق منهدم شد و شمارى بیش از این (به جز هواپیما) به غنیمت درآمد. بدین ترتیب دوره اول با ناکامى دشمنان دربرابر اراده خدا و ملت به پایان رسید. تهیه و تدوین روابط عمومى مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
